मुंबईचा ऐतिहासिक कालक्रम (मुंबईच्या इतिहासाची कालरेषा)
प्राचीन आणि मध्ययुगीन कालखंड
- प्रागैतिहासिक युग – नवपाषाण युगापासून मुंबईच्या सात बेटांवर मानवी वसती असल्याचे पुरावे.
- इ.स.पू. २५० – ग्रीक स्रोतांमध्ये मुंबईचा पहिला लिखित उल्लेख.
- इ.स.पू. ३ रे शतक – मुंबई सम्राट अशोकाच्या मौर्य साम्राज्याचा भाग होती.
- १३४३ पर्यंत – मुंबईवर शिलाहार राजवंशाने राज्य केले.
- १३४३ – मुंबई गुजरातच्या मुस्लिम सुलतानांच्या ताब्यात गेली.
- मध्ययुगीन काळ – एलिफंटा लेणी आणि वाळकेश्वर मंदिराचे बांधकाम.
- यादव राजवट – यादवांनी शिलाहार राजवंशाला पराभूत करून मुंबईवर राज्य केले.
वसाहतीकालीन युग (पोर्तुगीज व ब्रिटिश राजवट)
- १५३४ – पोर्तुगीजांनी बहादूरशाहकडून मुंबई ताब्यात घेतली व तिला “बोम्बाईम” नाव दिले.
- १६६१ – पोर्तुगीजांनी मुंबई ब्रिटिशांना दिली, जेव्हा कॅथरिन डी ब्रागंझाचा विवाह इंग्लंडच्या राजा चार्ल्स दुसऱ्याशी झाला.
- १६६८ – ब्रिटिश क्राऊनने मुंबई ईस्ट इंडिया कंपनीला भाडेपट्टीवर दिली.
- १६८७ – ईस्ट इंडिया कंपनीने आपली राजधानी सुरतहून मुंबईत हलवली, ज्यामुळे मुंबई महत्त्वाचे ठिकाण बनले.
मुंबईचा विकास
- १६७२ – ब्रिटिश अधिकारी गेराल्ड आंगियरने इंग्रजी कायदे, न्यायालये, इस्पितळे आणि नागरी नियोजन सुरू केले.
- १८१७-१८४५ – जमीन पुनर्प्राप्ती प्रकल्पामुळे बेटांना जोडण्यात आले, मुंबईचे क्षेत्र ४३८ चौ. किमी झाले.
- १८५३ – आशियातील पहिली रेल्वे लाईन मुंबईत सुरू झाली.
- १८६० चे दशक – अमेरिकेतील यादवी युद्धामुळे मुंबईचा कापड व्यापार प्रबळ झाला आणि जागतिक बाजारपेठेत महत्त्व वाढले.
- १८६९ – स्वेझ कालव्याच्या उघडण्याने मुंबई एक प्रमुख बंदर बनली.
- १८५१ – मुंबईत पहिली वस्त्रगिरणी सुरू झाली.
- १८६५ – मुंबई महानगरपालिकेची स्थापना.
मुंबईचा भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामातील सहभाग
- १८५७ – पहिले स्वातंत्र्य संग्राम (१८५७ चा उठाव) – मुंबईतही ब्रिटिशांविरुद्ध उठाव झाले.
- १८८५ – भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसची (आयएनसी) स्थापना मुंबईत झाली, ज्यामुळे भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याला दिशा मिळाली.
- १९०५-१९११ – स्वदेशी चळवळीचा प्रभाव मुंबईत वाढला, ब्रिटिश वस्तूंचा बहिष्कार टाकण्यात आला.
- १९१९ – जलियांवाला बाग हत्याकांड विरोधातील निदर्शने मुंबईत झाली.
- १९४२ – चलेजाव चळवळ (भारत छोडो आंदोलन):
- महात्मा गांधींनी मुंबईच्या गोवालिया टँक मैदानातून (आताचे ऑगस्ट क्रांती मैदान) चळवळ सुरू केली.
- हजारो लोकांनी आंदोलनात भाग घेतला आणि अनेकांना अटक झाली.
- १९४६ – रॉयल इंडियन नेव्ही बंड (रॉयल इंडियन नेव्ही बंड):
- मुंबईतील भारतीय नौदलाच्या जवानांनी ब्रिटिशांविरुद्ध बंड पुकारले.
- भारताच्या स्वातंत्र्याच्या दिशेने हा एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला.
स्वातंत्र्योत्तर आणि आधुनिक मुंबई
- १९४७ (१५ ऑगस्ट) – भारत स्वतंत्र झाला, आणि मुंबईने या ऐतिहासिक परिवर्तनात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
- १९५० – मुंबई द्विभाषिक बॉम्बे राज्याची राजधानी बनली.
- १९६० – महाराष्ट्र राज्याची स्थापना:
- साम्युक्त महाराष्ट्र आंदोलनामुळे स्वतंत्र महाराष्ट्राची मागणी झाली.
- १ मे १९६० रोजी महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाली, आणि मुंबई महाराष्ट्राची राजधानी बनली.
- १९७० चे दशक – मुंबई भारतातील आर्थिक राजधानी बनली.
- १९८२ – ग्रेट बॉम्बे टेक्सटाईल संप (ग्रेट बॉम्बे टेक्सटाइल स्ट्राइक):
- डॉ. दत्ता सामंत यांच्या नेतृत्वाखाली २५०,००० वस्त्रगिरणी कामगारांनी संप केला.
- या संपामुळे मुंबईच्या कापड उद्योगाचा मोठा ऱ्हास झाला.
बॉम्बेचे नाव “मुंबई” असे बदलणे
- १९९५ – बॉम्बेचे अधिकृत नामकरण “मुंबई”:
- ४ मार्च १९९५ रोजी महाराष्ट्र सरकारने “बॉम्बे” या नावाचा अधिकृतपणे “मुंबई” असा बदल केला.
- “मुंबई” हे नाव कोळी समाजाच्या मंबादेवीवरून ठेवले गेले, कारण कोळी हे मुंबईचे मूळ रहिवासी आहेत.
- या नावबदलाला महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक अस्मितेचे प्रतीक आणि वसाहतवादी प्रभाव हटवण्याचा एक भाग मानण्यात आले.
आधुनिक मुंबईतील महत्त्वाची घडामोडी
- २००८ (२६/११) – मुंबईवरील दहशतवादी हल्ले:
- ताज हॉटेल, ओबेरॉय ट्रायडंट, सीएसटी स्टेशन आणि नरीमन हाऊस येथे समन्वित दहशतवादी हल्ले.
- या हल्ल्यात १६६ लोक मृत्युमुखी पडले आणि ३०० हून अधिक लोक जखमी झाले.
- २०१० च्या दशकापासून – मुंबई
जागतिक वित्तीय केंद्र, आयटी हब आणि बॉलिवूडचे केंद्र बनली.
